Grupa spółek – nowa instytucja prawa handlowego

Grupa spółek – cele nowelizacji

Nowelizacja Kodeksu spółek handlowych, która wejdzie w życie 13 października 2022 r. wprowadza instytucję tzw. grupy spółek. W praktyce taka grupa spółek to zarejestrowana grupa obejmująca spółkę dominującą i spółkę / spółki zależne, które w swej działalności kierują się nie tylko swoimi indywidualnymi interesami, ale także interesem całej grupy. Współdziałanie spółek w grupie ma odbywać się na podstawie wiążących poleceń wydawanych spółce / spółkom zależnym przez spółkę dominująca. Najważniejsze elementy nowelizacji to:

–          formalne uregulowanie działań spółek – członków grupy jako nakierowanych na osiągnięcie wspólnego interesu grupy

oraz

–          zmniejszenie odpowiedzialności zarządów spółek zależnych oraz zwiększenie odpowiedzialności zarządów spółki dominującej.

Co to jest grupa spółek?

Utworzenia grupy spółek wymaga istnienia co najmniej dwóch spółek „powiązanych” – dominującej i zależnej.

Spółką dominującą, zgodnie z omawianą nowelizacją, jest spółka handlowa w przypadku, gdy:

dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu, także jako zastawnik albo użytkownik, bądź w zarządzie innej spółki kapitałowej (spółki zależnej), także na podstawie porozumień z innymi osobami, lub

– jest uprawniona do powoływania lub odwoływania większości członków zarządu innej spółki kapitałowej (spółki zależnej) albo spółdzielni (spółdzielni zależnej), także na podstawie porozumień z innymi osobami, lub

– jest uprawniona do powoływania lub odwoływania większości członków rady nadzorczej innej spółki kapitałowej (spółki zależnej) albo spółdzielni (spółdzielni zależnej), także na podstawie porozumień z innymi osobami, lub

– członkowie jej zarządu stanowią więcej niż połowę członków zarządu innej spółki kapitałowej (spółki zależnej) albo spółdzielni (spółdzielni zależnej), lub

– dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów w spółce osobowej zależnej albo na walnym zgromadzeniu spółdzielni zależnej, także na podstawie porozumień z innymi osobami, lub

– wywiera decydujący wpływ na działalność spółki kapitałowej zależnej albo spółdzielni zależnej, w szczególności przez zawarcie między spółką dominującą a spółką zależną umowy przewidującej zarządzanie spółką zależną lub przekazywanie zysku przez taką spółkę.

Grupa spółek to zatem spółka dominująca i spółka albo spółki zależne będące spółkami kapitałowymi, kierujące się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek, wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi.

W jaki sposób powstaje grupa spółek?

Utworzenie grupy spółek wymaga podjęcia uchwał zgromadzenia wspólników każdej ze spółek zależnych – z większością 75% głosów „za” ze wskazaniem spółki dominującej. Spółka dominująca nie musi podejmować uchwały.

Utworzenie grupy spółek podlega ujawnieniu w Krajowym Rejestrze Sądowym – przez każdą ze spółek wchodzących w skład grupy. Jeśli spółka dominująca ma siedzibę za granicą, wystarczające jest ujawnienie utworzenia grupy w polskim rejestrze przez spółki zależne.

Relacja spółka dominująca – spółki zależne, wydawanie wiążących poleceń

Jak nowelizacja reguluje i formalizuje praktyczne aspekty współpracy  spółek w grupie? Ponieważ główną przesłanką stworzenia grupy jest działanie jej członków we wspólnym interesie, nowelizacja wprowadza możliwość wydawania wiążących poleceń spółkom zależnym przez spółkę dominującą. Polecenie musi być wydane na piśmie albo w formie elektronicznej i musi zawierać co najmniej oczekiwane przez spółkę dominującą zachowanie spółki zależnej w związku z wykonaniem wiążącego polecenia, określenie interesu grupy, który uzasadnia wykonanie polecenia, określenie spodziewanych korzyści lub szkód spółki zależnej, będących następstwem wykonania polecenia oraz przewidywany sposób i termin naprawienia szkody poniesionej przez spółkę zależną w wyniku wykonania polecenia.

Wykonanie polecenia przez spółkę zależną (albo odmowa wykonania, o czym niżej) odbywa się na podstawie uchwały zarządu spółki zależnej.

Co do zasady spółka zależna nie może odmówić wykonania polecenia. Odmowa taka jest jednak obowiązkiem, jeśli wykonanie polecenia doprowadziłoby spółkę zależną do niewypłacalności albo do zagrożenia niewypłacalnością. Dodatkowo, spółki zależne, które nie są w całości własnością spółki dominującej, mają obowiązek odmówić wykonania polecenia, jeśli istnieje uzasadniona obawa, że jest ono sprzeczne z interesem spółki zależnej i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną.

Ograniczenie odpowiedzialności zarządu spółki zależnej

Skoro polecenia spółki dominującej co do zasady są wiążące dla spółki zależnej, naturalną konsekwencją tej konstrukcji jest wyłączenie odpowiedzialności członków zarządu spółki zależnej w zakresie działania spowodowanego poleceniem. Członek zarządu spółki zależnej nie ponosi zatem odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem polecenia spółki dominującej lub działaniem w interesie grupy spółek.

Skoro spółka dominująca otrzymała uprawnienie wydawania wiążących poleceń spółce zależnej, naturalną konsekwencją tej konstrukcji jest powstanie nowej odpowiedzialności spółki dominującej. Spółka dominująca ponosi zatem odpowiedzialność na zasadzie winy za szkodę spowodowaną przez jej wiążące polecenie, jeśli szkoda nie zostanie naprawiona w określonym terminie (wskazanym w poleceniu). Należy podkreślić, że w przypadku gdy spółka zależna jest w całością własnością spółki dominującej, odpowiedzialność taka powstaje wyłącznie gdy polecenie powoduje niewypłacalność spółki zależnej.

Nadto odpowiedzialność spółki dominującej obejmuje także roszczenia wierzycieli spółki zależnej, jeśli nie mogą odzyskać ono swoich wierzytelności. Jest to nowy rodzaj odpowiedzialności subsydiarnej.

Nadzór nad spółką zależną  

Pozycja dominująca w grupie spółek wiąże się nie tylko z możliwością wydawania wiążących poleceń, ale także z możliwością kontroli. Nowelizacja wprowadza podwójną kontrolę spółek zależnych. Oprócz kontroli wykonywanej przez własne rady nadzorcze, spółki zależne podlegają bowiem dodatkowej kontroli wykonywanej przez radę nadzorczą spółki dominującej. Co do zasady rada nadzorcza spółki dominującej jest bowiem zobowiązana nadzorować realizację interesu grupy przez każdą ze spółek – członków grupy. Należy dodać, że umowa spółki dominującej może przewidywać inne rozwiązanie. Jeśli spółka dominująca nie posiada rady nadzorczej, jej uprawnienia wykonywane są przez zarząd tej spółki.

Podsumowując, nowelizacja ma na celu uregulowanie sytuacji, która występuje w praktyce, ale dotychczas nie była objęta odrębnymi przepisami szczególnymi. Jednak wdrożenie nowych przepisów, ze względu na stopień ich skomplikowania, a także konieczność opracowania i przestrzegania nowych sformalizowanych procedur współpracy spółek, może być trudnym zadaniem.  Instytucja grupy spółek jest jednak atrakcyjnym rozwiązaniem:

–          w przypadkach, kiedy spółka dominująca planuje wdrożyć lub uporządkować jednolite praktyki biznesowe obowiązujące w całej grupie;

–          w przypadkach pozyskiwania finansowania dla całości lub dla części grupy, w tym połączonego z koniecznością udzielenia zabezpieczenia, kiedy poszczególni członkowie grupy przystępują do wspólnego finansowania i wspólnie za nie odpowiadają, w tym na zasadzie solidarności.

Atrakcyjnym aspektem stworzenia grupy spółek jest ograniczenie odpowiedzialności członków zarządów spółek zależnych – w zakresie wykonywania wiążących poleceń spółki dominującej. Rozwiązanie to jest naturalne w sytuacji, gdy możliwość odmowy wykonania takiego polecenia jest co do zasady ograniczona do przypadków ryzyka niewypłacalności spółki zależnej.

Jeżeli jesteście zainteresowani informacjami na temat grupy spółek albo rozważacie wdrożenie takiej instytucji to zapraszamy do kontaktu.